چاپ و پیش از چاپ

دربارهٔ شروع چاپ سنگی در ایران روایات متعددی وجود دارد، اما روایت قوی‌تر این است که چاپ سنگی را برای نخستین بار میرزا صالح شیرازی در تبریز راه‌اندازی کرد. میرزا صالح که از سوی دولت ایران برای فراگیری هنرهای جدید به اروپا رفته بود، در بازگشت یک دستگاه چاپ سنگی با خود به تبریز آورد که آن را در سال ۱۲۲۵ هجری قمری راه انداخت. چاپخانهٔ سنگی در مدت کوتاهی در تهران، اصفهان و سپس سایر شهرهای ایران تأسیس شد و بیش از ۵۰ سال تنها روش چاپ در ایران بود و تا اواخر دورهٔ قاجار، هر چه در ایران چاپ می‌شد، به روش چاپ سنگی بود. البته هشت سال قبل از ورود چاپ سنگی به ایران چاپ سربی راه‌اندازی شده بود، ولی به علت هزینه و زحمت زیاد آن، پس از ورود چاپ سنگی، کنار گذاشته شد ولی بعدها در اواخر دورهٔ قاجار دوباره استفاده از حروف سربی رایج گردید.

عبارت پیش از چاب به مرحله ای در صنعت چاپ و نشر می‌گویند که فرایندی بین مرحله طراحی، صفحه‌بندی ومرحله چاپ نهایی است.

چاپ انواع مختلفی دارد که متناسب با آنچه که قرار است چاپ شود و آنچه که بر آن قرار است چاپ شود انتخاب می‌گردد. مهم‌ترین این روش‌های عبارت‌اند از:

• چاپ افست: عمدتاً برای انتشارات، تبلیغات
• چاپ فلکسو: عمدتاً برای بسته‌بندی
• چاپ هلیوگراور: عمدتاً برای بسته‌بندی
• چاپ سیلک اسکرین: عمدتاً برای تبلیغات چاپهای تفکیکی
• چاپ لتر پرس: یکی از روش‌های چاپ برجسته از قدیمی‌ترین روش‌های چاپی است
• چاپ دیجیتال: برای همه مصارف، تبلیغاتی و اداری در تیراژ پایین

نوعی از چاپ که نوشته و عکس را بر سطح لاستیکی یک استوانه (سیلندر) گردان برمی گرداند و سپس آن را با فشار استوانه دیگر روی کاغذ چاپ می‌کنند. ماشین معمولی چاپ افست دارای سه استوانه‌است . در چاپ افست نخست آن چه را که باید چاپ شود بر روی صفحه‌ای فلزی به نام زینک منتقل می‌کنند، سپس این صفحه را با مواد شیمیایی طوری حساس می‌کنند که فقط نوشته‌ها و تصاویر آن، مرکب چاپ را به خود می‌گیرد. زینک را به دور نخستین استوانه می‌پیچند؛ طرح آن بر اثر فشار روی پوشش لاستیکی استوانه دوم برمی گردد. کاغذ سفید که متوالیا به دور استوانه سوم می‌پیچد مطالب را از روی پوشش لاستیکی استوانه دوم می‌گیرد. سرعت کار ماشین‌های چاپ افست بیش از چاپ مسطح (حروفی) می‌باشد.

علم شیمی نقش مهمی در چاپ افست دارد، چاپ افست تقابل بین آب و مرکب است که بر روی سطح پلیت که صفحه ای از جنس آلومینیوم می باشد صورت میپذیرد که اصطلاحاًدر چاپ افست به این صفحه زینک گفته می شود سطح رویی این صفحه توسط روش های الکترو شیمیایی اکسید شده است وتبدیل به اکسید آلومینیوم گردیده است تاسختی و مقاومت شیمیایی آن بالا رود . سطح رویی زینک را با مواد پلیمری حاوی مواد حساس به نور نمک های دیازونیوم پوشش می دهند.زینک توسط نور ماورای بنفش ویا لیزر نوردهی می شود تا تصویر برروی آن ایجاد گردد وسپس توسط یک محلول قلیایی شستشو می شود تا ماده پلیمری در نقاط نور خورده از روی سطح زینک برداشته شود بدین طریق دو ناحیه بر روی سطح زینک ایجاد می شود( نواحی آب دوست و نواحی چربی دوست)، نواحی تصویری روی سطح زینک که ازماده پلیمری تشکیل شده است چربی دوست و جاذب مرکب و نواحی دیگر آب دوست و جاذب رطوبت می‌باشد .برای آنکه در نواحی غیر تصویری سطح زینک، لایه نازکی از آب وجود داشته باشد تاازنفوذ مرکب به آن جلوگیری شود باید کشش سطحی آب ورودی به سطح زینک را کاهش داد که معمولاً با اضافه کردن موادی مانند ایزو پروپیل الکل این کار صورت می گیرد. همچنین آب موجود در ماشین چاپ که قسمتهای غیر تصویری را پوشش میدهد که اصطلاحاً محلول مرطوب کننده نامیده می شود باید دارای خاصیت اسیدی باشد و PH آن در محدوده 4.8-5.2 باشد که با استفاده از یک محلول بافری به نام داروی آب و اضافه کردن به محلول مرطوب کننده صورت می پذیرد.

تفاوت کیفیت چاپ افست در مقایسه با چاپ دیجیتال: درچاپ افست کیفیت کار چهار رنگ بسیار بالاتر از کیفیت چاپ دیجیتال می باشد اما در چاپ تک رنگ مشکی کیفیت چاپ دیجیتال بهتر از چاپ افست است.مگر اینکه چاپ تک رنگ در چاپخانه هایی با دستگاه هایی جدید صورت گیرد که در این حالت چاپ افست با کیفیت بالاتر از چاپ دیجیتال عمل می کند. در کل می توان اینگونه استنباط نمود که چاپ افست کیفیت بالاتری نسبت به چاپ دیجیتال دارد.

به انگلیسی Flexography نمونه‌ای از فرایند چاپ است که با بهره‌گیری از یک صفحه انعطاف‌پذیر بنام کلیشه که از جنس ژلاتین یا لاستیک بوده عمل چاپ صورت می‌گیرد. این چاپ دراصل نسخه مدرنی از لترپرس letterpress است که می‌تواند برای چاپ بر روی تقریباً هر نوع بستر، از جمله فیلم‌های پلاستیکی، فلزی، سلفون و کاغذ مورد استفاده قرار گیرد. از این روست که از چاپ فلکسو برای چاپ بر روی بسترهای غیر متخلخل جهت انواع بسته‌بندی مواد غذایی (البته بسیار مناسب برای چاپ بر روی سطوح بزرگ رنگ جامد نیز می‌باشد) به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود.

در سال ۱۸۹۰، اولین ماشین چاپ در لیورپول انگلستان بوسیله Bibby ،Baron و پسرانش ساخته شد. دردهه ۱۹۰۰ چاپ خانه‌های اروپایی با استفاده از صفحات لاستیک چاپ و آنیلین نفت مبتنی بر جوهر توسعه یافته بودند، این شیوه چاپ “چاپ آنیلین” نامیده می‌شد. در دهه ۱۹۲۰بیشتر ماشین‌های چاپ در آلمان ساخته می‌شدند، در آلمان این فرایند gummidruck”” یا چاپ لاستیکی نامیده می‌شد. در آلمان همچنان امروزه به این نوع چاپ gummidruck” ” گفته می‌شود. در اوایل قرن بیستم، این تکنیک به صورت گسترده‌ای در بسته‌بندی مواد غذایی در ایالات متحده مورد استفاده قرار گرفت. در سال ۱۹۴۰مدیریت غذا و داروی آمریکاFDA) ) رنگ‌های آنیلین را جزء رنگ‌های نامناسب برای بسته‌بندی مواد غذایی طبقه‌بندی کرد وسبب کاهش فروش این نوع دستگاه چاپ گردید. از این رو شرکت‌های خصوصی تلاش کردند با استفاده از نام‌های جدید برای این روش، از جمله printing Lustro” ” و printing Transglo”” فروش را بالا ببرند اما به موفقیت چشمگیری دست نیافتند. حتی بعد ازآنکه مدیریت غذا و داروی آمریکاFDA) ) چاپ آنیلین را با استفاده از جوهرهای جدید در سال ۱۹۴۹ تصویب کرد خرید و فروش این دستگاه‌های چاپ همچنان رو به کاهش بود و برخی از تولیدکنندگان مواد غذایی هنوز هم حاضر به در نظر گرفتن نام چاپ آنیلین بر روی بسته‌بندی محصولاتشان نبودند. سرانجام نمایندگان صنعت بسته‌بندی به این نتیجه رسیدند که این فرایند نیاز به تغییر نام دارد. در سال ۱۹۵۱، فرانکلین ماس، مدیر شرکت Mosstype، با انجام یک نظرسنجی در میان خوانندگان مجله خود با نام Mosstyper خواستار ارائه اسامی جدیدی برای این نوع فرایند چاپ شد. بیش از ۲۰۰ نام، ارائه شد که در نهایت یک کمیته بنام کمیته وزن کشی وبسته بندی عبارات سه نام permatone ،rotopake و flexographic که اکثریت آراء پستی را از سمت خوانندگان داشتند را انتخاب واز بین این سه نام نیزflexographic” ” انتخاب شد.

این مرحله شامل آماده سازی فایلهای گرافیکی برای چاپ ، تهیه پلیت‌ و فرم‌های چاپ ، مونتاژ متن‌ها و تصاویر برای دستگاه‌های چاپ و همچنین کنترل کیفیت اجزای چاپ در مرحله تولید یک کار چاپی می‌شود.در گذشته پیش از چاپ بیشتر سخت افزاری بود. یعنی طراحان ، اپراتورها و متخصصان چاپ بیشتر به صورت دستی توسط ابزارهای مربوطه و طی مراحل پیچیده که نیاز به دقت بیشتر نسبت به امروز بود این مرحله راپشت سر میگذاشتند. اما امروزه با پیشرفت تکنولوژی و پیچیدگیها و ملزومات خاص خود توسط نرم افزارها صورت می‌گیرد و خیلی از تنظیماتی که در گذشته به صورت دستی انجام می‌شد حالا اتوماتیک و با نرم‌افزارها و کامپیوتر انجام می شود. به عنوان مثال می‌توان از حرفه‌‌ای‌ترین و پر کاربرد ترین این نرم افزارها همچون Illustrator,Phooshop,InDesign و QuarkXPress نام برد. امروزه بعد از انجام عملیات طراحی و صفحه آرایی لازم است تا فایلهای نهایی با شیوه های گوناگونی برای تهیه خروجی (تهیه فرم چاپ) ارسال شوند که گاهی اوقات لازم است فرمت فایل را تغییر دهیم مانند تیف، پی دی اف و دیگر فرمت های مرسوم.

مواردی که در زیر به آنها اشاره می‌شود میتواند هرکدام به تنهایی یا به همراه موارد دیگر جزو فرایند پیش از چاپ باشد که از گذشته تا به امروز از نظر کلی تقریبا تغییری نکرده است.

حروفچینی: Typesetting)) قرار دادن منظم متون بر اساس استانداردهای صفحه بندی و طراحی روی فرمی که قرار است ازروی آن چاپ صورت گیرد که در گذشته این کار در چاپخانه‌ها و لیتوگرافی های سنتی توسط فردی با عنوان حروفچین یا مونتاژکار انجام میشد اما امروزه حروفچینی توسط کامپیوتر و نرم افزار صورت می‌گیرد.

ویراستاری:Copy-editing) ) معمولا متن‌ها قبل از صفحه بندی و وقتی متن‌ها در کامپیوتر تایپ شد باید توسط شخصی که دانش فنی زبان دارد از نظر دستور زبان بازخوانی و ویرایش شود. مرحله ویراستاری بهتر است قبل از صفحه بندی انجام شود تا طراح و صفحه بند با خیال آسوده از نظر درستی متن کار خود را شروع کند که اگر متن صفحه بندی شود و از نظر جمله بندی و دستور زبان و علائم خاص خود دچار اشکال باشد باعث اطلاف وقت و در اصطلاح دوباره کاری می‌شود. ویراستاری در کارهای چاپی مانند کتاب یا مجله بسیار حائز اهمیت است.

زبان نشانه‌گذاری Markup Language) :) نوعی زبان توصیفی است که متن و اطلاعات اضافه درباره متن را با هم ادغام می‌کند. این عبارت در واژگان کامپیوتر و وب معمولاً به یک شبه‌زبان برنامه‌نویسی گفته می‌شود. اطلاعات اضافه‌ای که یک زبان نشانه‌گذاری در نظر می‌گیرد به وسیله نوعی نشانه‌گذاری توصیف می‌شود و در بین متن قرار می‌گیرد و در نهایت در زمان نمایش یا چاپ،این اطلاعات برای نحوه نمایش متن اصلی و عناصر دیگر موجود در سند استفاده می‌گردد.

به شکل تاریخی نشانه‌گذاری در صنعت چاپ برای یکسان‌سازی شیوه توصیف اسناد بین نویسندگان، ویرایشگران و مسئولین چاپ استفاده می‌شده‌است. امروزه نیز از این روش به شکل رایانه‌ای (و کمتر به شکل دستی) استفاده می‌شود.یک زبان نشانه گذاری، یک زبان ساختگی است که با استفاده از یک مجموعه از حاشیه نویس‌های متن که دستورهایی را در مورد ساختار متن یا چگونگی نمایش آن ارائه می‌دهد. زبان‌های نشانه‌گذاری برای قرن‌ها در حال استفاده بوده‌اند و در سالهای اخیر در رایانه‌ها در سیستم‌های حروفچینی و پردازش واژه‌ها استفاده شده‌اند.

اگر بخواهیم خیلی ساده راجع به این مقوله صحبت کنیم باید بگویم زبان نشانه گزاری همان علائمی هستند که نویسندگان و ویراستاران هنگام نوشتن متن یا ویرایش آن لابلای متن قرار می‌دهند تا با استفاده از این نشانه ها متن نهایی قابل نمایش باشد.

نمونه‌گیریProofing) : ) طراحان معمولا بعد از به اتمام رساندن هر پروژه‌ای خواه یک کتاب باشد یا یک طرح تبلیغاتی، باید برای تایید نهای نمونه‌ای شبیه کار نهایی را به سفارش دهنده ارائه دهند. برای ارائه نمونه باید از تمام صفحات کار نهایی پرینت سیاه و سفید و اگر کار رنگی است و نیاز به تایید رنگ از طرف سفارش دهنده دارد باید پرینت رنگی با کیفیت تهیه کرد. نمونه گیری در واقع چیزی شبیه ماکت نهایی از کار است.

ما نمونه گیری را فقط برای سفارش دهنده انجام نمی‌دهیم. نمونه ای که تهیه شده باید توسط نمونه خوان بازخوانی شود تا خطاهای احتمالی ضمن طراحی و صفحه بندی برطرف شود.در پروژه های رنگی گه حساسیت خاصی دارد با تهیه پروف از رنگ نهایی هنگام چاپ تا حدودی مطلع می‌شویم که کمک زیادی به مدیریت رنگ ما می‌کند. گاهی لیتوگرافی به نسخه نهایی کار و نوعی دستور کار احتیاج دارد تا بر اساس آن خروجی و فرم چاپی را تهیه کند. هنگامی هم که کار به چاپخانه می‌رسد، در مواقعی که رنگ خاصی مد نظر طراح است که باید ساخته شود، اپراتور ماشین چاپ نیاز به یک نمونه رنگ پرینت شده دارد.

در طول طراحی یک کار چاپی شاید نیاز باشد که چندین بار نمونه گیری شود تا نتیجه دلخواه بعد از اصلاحات لازم به‌دست آید.

در گذشته برای تهیه پروف از روش‌های شیمیایی که اصطلاحا “اوزالید” Blue-print) ) می‌گفتند استفاده میشد. اما امروزه علاوه بر دستگاه‌های حرفه ای و مخصوص نمونه‌گیری، از پرینترها و پلاترها و همچنین چاپ دیجیتال می‌توان بهره برد.

تهیه فایل خروجی: بعد از اتمام طراحی و صفحه بندی و تاییدات لازم حالا وقت آن رسیده که کار به مراحله چاپ و در صورت نیاز به مرحله تهیه فرم ارسال شود. اینکه چه نوع فایل خروجی تهیه کنیم بستگی به هدف چاپی ما دارد که آیا کار ما یک بروشور است یا باید طلا کوب شود، چاپ دیجیتال است یا سیلک یا تامپو و … که بر اساس آن فرم چاپی و سخت‌افزاری مخصوص تهیه شود. مثلا مرحله لیتوگرافی برای کارهای افست و برخی کارهای دیگر نظیر سیلک انجام می‌شود و کلیشه سازی یا گراور سازی برای کارهای طلاکوب و برجسته.

معمولا فرمت‌هایی مانند PDF, PSD , Tiff , CDR, FHD, … مورد استفاده قرار می‌گیرد که هرکدام ویژگی‌های خاصی دارند و با توجه به اهمیت فایل‌های خروجی راجع به آن‌ها در مقالات دیگر صحبت خواهد شد.

مرحله تهیه فرم چاپ: این مرحله خود مرحله پیچیده‌ای است که بر اساس نوع هر کار اعمال زیادی صورت می‌گیرد که کار انجام شده ماراآماده برای چاپ می‌کند. از جمله تفکیک رنگ، فرم بندی،ترام‌گزاری، تهیه فیلم ، تهیه پلیت و غیره . بعد از این مرحله کار بخش پیش از چاپ به اتمام می‌رسد و فرم تهیه شده به چاپخانه برای چاپ تحویل می‌شود.

مواردی که راجع به آن در بالا صحبت شد بسیار کلی و ساده در حد آشنایی مبتدیان از مراحل پیش از چاپ می باشد که از گذشته تا کنون مورد استفاده قرار گرفته است. پیداست که هر کدام از این مراحل امروزه می‌تواند خود مراحل دیگری را در روند کار داشته باشد. به عنوان مثال مدیریت رنگ که خود دنیای گسترده ایست، چند دهه‌ایست که در کشورهای صاحب صنعت چاپ و چند سالی است که در کشور ما مورد استفاده قرار می‌گیرد. از اهمیت مدیریت رنگ می‌توان چنین گفت که مرحله پیش از چاپ بدون در نظر گرفتن آن امری ناشدنی است. اما متاسفانه در خیلی از بخش‌های صنعت چاپ در کشور و نیز بسیاری از طراحان گرافیک آن را نادیده می‌گیرند و بسیار ساده از کنار آن می‌گذرند.که خود باعث بروز مشکلات در روند کار چاپ می‌شود